”چۆن مشتێک (خوێ) ئیمپراتۆریەتی بەریتانیای هەژاند؟ چیرۆکی ڕێپێوانە مێژووییەکەی گاندی“
" گەورەترین چەکی شۆڕشەکەی گاندی تەنها ( خوێ )بوو، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ستەم و قوڕخکاریەکانی بەریتانیا"
نوسینی : ئاراس بڵباس
هەموو شۆڕشێک پێویستی بە چەک نییە. هەندێک جار مشتێک خوێ و ئیرادەیەکی پۆڵایین بەسە بۆ هەژاندنی گەورەترین ئیمپراتۆریەتەکانی جیهان. ئەمە چیرۆکی ڕاستەقینەی “ڕێپێوانی خوێ” یە لە هیندستان، کە تێیدا “مەهاتما گاندی” سەرکردایەتیی گەلەکەی کرد بۆ یەکێک لە گەورەترین چالاکییەکانی سەرپێچیی مەدەنی لە مێژوودا.
ئەم ڕێپێوانە لە ١٢ی مارسی ١٩٣٠ دەستی پێکرد و بۆ ماوەی ٢٤ ڕۆژ بەردەوام بوو. ئامانجی سەرەکی، بەرەنگاربوونەوەی ئەو یاسا ستەمکارانەیەی بەریتانیا بوو کە بەرهەمهێنان و فرۆشتنی خوێی، کە پێداویستییەکی سەرەکیی خەڵک بوو، بە تەواوی بۆ خۆی قۆرخ کردبوو و باجێکی زۆری خستبووە سەری.
سەرەتای ڕێپێوانێک کە مێژووی گۆڕی
گاندی، لەگەڵ تەنها ٨٠ کەسی خۆبەخش، لە ناوچەی “سابارماتی ئاشرام”ەوە بە پێ کەوتە ڕێ. ئەوان ڕۆژانە نزیکەی ١٦ کیلۆمەتریان دەبڕی. بەڵام ئەم کاروانە بچووکە، هەرچەندە بەرەو پێش دەچوو، گەورەتر دەبوو. لە هەر گوند و شارۆچکەیەک، سەدان و هەزاران هاووڵاتیی هیندی بە تامەزرۆییەوە پەیوەندییان پێوە دەکرد و دەبوونە بەشێک لەم ڕووبارە مرۆییە.
دوای ٢٤ ڕۆژ ڕێکردن، بە بڕینی مەودای ٣٨٤ کیلۆمەتر، گەیشتنە گوندی “داندی” لە کەنار دەریا.
شکاندنی یاساکە و بڵێسەی شۆڕشی ئاشتیانە
لە ٦ی نیسانی ١٩٣٠، لەبەردەم چاوی هەزاران کەس و کامێرای ڕۆژنامەنووساندا، گاندی چەمایەوە و مشتێک قوڕ و خوێی کەنار دەریاکەی هەڵگرتەوە تا خۆی خوێی لێ دروست بکات. ئەم کارە هێماییە سادەیە، لە ڕاستیدا شکاندنی یاسای قۆرخکاریی بەریتانیا بوو.
ئەم کردارە بووە پریشکی هەڵگیرسانی ناڕەزایەتییەکی گەورە لە سەرانسەری هیندستان. ملیۆنان کەس لە جووتیار و کرێکار و خوێندکارەوە دەستیان کرد بە دروستکردنی خوێ و سەرپێچیکردنی یاساکانی بەریتانیا.
کاریگەریی ڕێپێوانەکە: لە زیندانەوە بۆ مێزی گفتوگۆ
حکومەتی بەریتانیا لە وەڵامدا گاندی و زیاتر لە ٦٠ هەزار هاووڵاتیی هیندیی دەستگیر کرد. بەڵام زیندانیکردنیان نەک نەیتوانی بزووتنەوەکە بوەستێنێت، بەڵکو زیاتر سرنجی جیهانی بۆ لای دۆزی سەربەخۆیی هیندستان ڕاکێشا.
فشارە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەکان ئەوەندە زۆر بوون کە دوای نزیکەی ساڵێک، بەریتانیا ناچار بوو گاندی ئازاد بکات و لەگەڵیدا لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشێت.
” گەورەترین چەکی شۆڕشەکەی گاندی تەنها ( خوێ )بوو، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ستەم و قوڕخکاریەکانی بەریتانیا”
ڕێپێوانی خوێ تەنها ڕووداوێکی مێژوویی نەبوو، بەڵکو بووە هاندەرێکی گەورە بۆ بزووتنەوە ئازادیخوازەکانی جیهان. کەسایەتیی دیاری وەک “مارتن لوسەر کینگ” لە ئەمریکا، سوودی لەم شێوازە خەباتە ئاشتیانەیە وەرگرت بۆ بەدەستهێنانی مافی یەکسانی بۆ ئەمریکییە ئەفریقییەکان. چیرۆکی ڕێپێوانی خوێ سەلماندی کە هێزی ئیرادەی گەلان، لە هەر چەکێک بەهێزترە.
