بۆ یەکەمین جار، حکومەتی بەریتانیا داتای فەرمی سەبارەت بە ناسنامەی کۆچبەریی ئەو کەسانە بڵاوکردەوە کە سوودمەندن لە هاوکاریی “یوونیڤێرساڵ کرێدیت” (UC)، کە هاوکارییەکی حکومییە بۆ یارمەتیدانی خەڵکی دامەزراو و بێکار بۆ دابینکردنی خەرجییەکانی ژیانیان.
بەپێی ئامارەکان، لە مانگی حوزەیراندا نزیکەی هەشت ملیۆن کەس هاوکاریی یوونیڤێرساڵ کرێدیتیان وەرگرتووە، کە ٨٣.٦٪یان هاووڵاتیی بەریتانی و ئێرلەندی بوون. زیاتر لە یەک ملیۆن سوودمەند لە دەرەوەی بەریتانیا لەدایکبوون، کە نزیکەی ٧٠٠ هەزار کەسیان هاووڵاتیی یەکێتیی ئەوروپان و پێش برێگزیت گەیشتوونەتە وڵاتەکە و مافی کارکردن و ژیانیان هەیە.
هەروەها، داتاکان دەریدەخەن کە نزیکەی ١.٥٪ی وەرگرانی هاوکارییەکە پەنابەرن و ٠.٧٪یشیان لە ڕێگەی “ڕێڕەوە ئارامەکانەوە” گەیشتوونەتە بەریتانیا، وەک ئەو بەرنامانەی بۆ هاووڵاتیانی ئۆکرانی و ئەفغانی تەرخانکراون.
جێگەی سەرنجە، زیاتر لە ٧٥ هەزار کەس کە بە شێوەیەکی کاتی لە بەریتانیان و بە شێوەیەکی ئاسایی مافی وەرگرتنی هاوکارییان نییە، لە ئێستادا هاوکارییەکە وەردەگرن. وەزارەتی کار و خانەنشینی ڕایگەیاندووە کە زۆربەی هاووڵاتیانی بیانی تەنها دوای پێنج ساڵ مانەوە لە وڵاتەکەدا دەتوانن داوای هاوکاری بکەن، بەڵام هەندێک حاڵەتی تایبەت هەن وەک قوربانیانی کۆیلایەتیی مۆدێرن، کە لەم یاسایە بەدەرکراون.
ئامارەکان، کە مێژووەکەیان بۆ نیسانی ٢٠٢٢ دەگەڕێتەوە، نیشانی دەدەن کە لەو ماوەیەدا ڕێژەی ئەو سوودمەندانەی لە دەرەوەی وڵات لەدایکبوون، بە شێوەیەکی گشتی لە ئاستێکی جێگیردا لە نێوان ١٥٪ بۆ ١٧٪ ماوەتەوە، لە کاتێکدا کۆی گشتیی ژمارەی سوودمەندانی هاوکارییەکە لە ٥.٥ ملیۆن کەسەوە بۆ ٧.٩ ملیۆن کەس بەرزبووەتەوە.
“بەپێی نوێترین ئامارەکانی مانگی ئایاری ٢٠٢٥، نزیکەی نیوەی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپیانەی هاوکارییەکە وەردەگرن، خاوەنی کارن، بە بەراورد بە پەنابەران کە تەنها پێنجیەکێکیان کار دەکەن.”
کاردانەوەی حکومەت و هۆکاری بڵاوکردنەوەی ئامارەکان
بڵاوکردنەوەی ئەم ئامارانە دوای فشاری بەشێک لە ئەندامانی پارتی پارێزگاران و پەرلەمانتاری سەربەخۆ، ڕوپەرت لۆ، هات.
وتەبێژێک بەناوی نووسینگەی سەرۆک وەزیرانەوە (داونینگ ستریت) ڕایگەیاند، سەرۆک وەزیران خوازیارە ژمارەی ئەو هاووڵاتییە بیانییە بێکارانەی هاوکاری وەردەگرن کەمبکرێتەوە، و جەختی کردەوە کە حکومەت “سیستەمەکە توندتر دەکاتەوە” لە ڕێگەی دوو هێندەکردنی ئەو ماوەیەی کە کۆچبەرێک دەبێت چاوەڕێی بکات تا شایستەی وەرگرتنی مافی نیشتەجێبوونی هەمیشەیی دەبێت.
هەروەها وتیشی، ئەو کەسانەی بە نایاسایی لە بەریتانیا نیشتەجێن، ڕێگەیان پێنادرێت سوود لە هاوکاریی یوونیڤێرساڵ کرێدیت وەربگرن.
ڕەخنەی توندی ئۆپۆزسیۆن و کێشەکانی حکومەت
کریس فیلپ، وەزیری ناوخۆی حکومەتی سێبەر، ڕایگەیاند کە ئەم “ئامارە شۆکهێنەرانە” “بەڵگەیەکی ڕوونە لەسەر ئەوەی کە حکومەتی کرێکاران کۆنترۆڵی سیستەمی چاودێریی کۆمەڵایەتیی لەدەستداوە.” وتیشی: “لەژێر سەرپەرشتیی کێمی بەدینۆک، ئێمە هەڵوێستێکی ڕوون و ژیرانەمان خستووەتەڕوو. ئەم پرسە پەیوەندی بە دادپەروەری، بەرپرسیارێتی و پاراستنی پشتیوانییەوە هەیە بۆ ئەو کەسانەی کە بەشدارییان لەم وڵاتەدا کردووە.”
پارتی پارێزگاران پێی وایە کە هاووڵاتیانی بیانی نابێت هاوکاریی کەمئەندامی (Pip) و بەشە تەندروستییەکەی هاوکاریی یوونیڤێرساڵ کرێدیت وەربگرن.
لەلایەکی دیکەوە، ڕوپەرت لۆ، پەرلەمانتاری سەربەخۆ، بڵاوکردنەوەی داتاکانی بە “سەرکەوتنێکی گەورە” وەسف کرد بۆ ئەو کەسانەی کە “بێوچان فشاریان بۆ ئەمە دەکرد.” ناوبراو ئاستی ئەو هاووڵاتییە بیانیانەی هاوکاری وەردەگرن بە “شێتییەکی تەواو” ناوبرد و وتی: “ناتوانین ئەمە دابین بکەین. وڵات مایەپووچ بووە (BROKE).”
پێشتر حکومەت هیوای خواستبوو کە بەرزبوونەوەی خەرجیی هاوکارییەکان خاو بکاتەوە، بەڵام بەهۆی یاخیبوونی ژمارەیەک لە پەرلەمانتارانی خۆیەوە، ناچار بوو لە زۆرێک لە پلانەکانی پاشگەز ببێتەوە. بەپێی ئەو ڕێکارانەی کە ماونەتەوە، بڕیارە بەشە تەندروستییەکەی هاوکاریی یوونیڤێرساڵ کرێدیت بۆ داواکارییە نوێیەکان لە نیسانی ٢٠٢٦ەوە کەمبکرێتەوە.
پوختەی ناوەڕۆکی هەواڵەکە
ئەم هەواڵە پەیوەندی بە چییەوە هەیە؟
ئەم هەواڵە لەسەر بڵاوکردنەوەی ئامارێکی نوێ و وردە بۆ یەکەمجار لەلایەن حکومەتی بەریتانیاوە، کە ناسنامەی کۆچبەریی ئەو کەسانە ئاشکرا دەکات کە هاوکاریی کۆمەڵایەتی (Universal Credit) وەردەگرن. ناوەڕۆکی سەرەکیی هەواڵەکە باس لە ژمارەی کۆچبەران، پەنابەران و هاووڵاتیانی بیانی دەکات کە سوودمەندن لەم هاوکارییە، هەروەها ئەو مشتومڕە سیاسییەی دروست کردووە و ئەو گۆڕانکارییانەی کە حکومەت بەنیازە ئەنجامی بدات.
کێ دەگرێتەوە و کێ پێویستە بیخوێنێتەوە؟
ئەم هەواڵە ڕاستەوخۆ “کۆچبەران و پەنابەرانی نیشتەجێی بەریتانیا “دەگرێتەوە، بەتایبەتی ئەو کوردانەی کە پشت بەم هاوکارییە دەبەستن بۆ بژێوی ژیانیان. خوێندنەوەی گرنگە بۆیان تا لە نوێترین گۆڕانکارییەکان و ئەو یاسایانە ئاگادار بن کە ڕەنگە کاریگەری لەسەر ماف و شایستەییەکانیان هەبێت لە داهاتوودا. هەروەها بۆ ئەو کەسانەش گرنگە کە بەنیازن کۆچ بکەن بۆ بەریتانیا، بۆ ئەوەی تێڕوانینێکی ڕوونیان لەسەر سیستەمی چاودێریی کۆمەڵایەتیی ئەو وڵاتە هەبێت.
ڕوونکردنەوەیەکی سادە و ڕوون لەسەر “یوونیڤێرساڵ کرێدیت”:یوونیڤێرساڵ کرێدیت (Universal Credit – UC) چییە؟
بە کورتی: بریتییە لە هاوکارییەکی مانگانەی حکومەتی بەریتانیا بۆ یارمەتیدانی ئەو کەسانەی کە داهاتیان کەمە یان بێکارن، تا بتوانن خەرجییەکانی ژیانیان دابین بکەن.
ڕوونکردنەوەی زیاتر:
١ــ یەکگرتنی چەند هاوکارییەک:
پێشتر لە بەریتانیا چەندین جۆر هاوکاریی جیاواز هەبوون (وەک هاوکاریی کرێی خانووبەرە، هاوکاریی منداڵ، هاوکاریی بێکاری، هتد). یوونیڤێرساڵ کرێدیت هات و شەش لەو هاوکارییە سەرەکییانەی کۆکردەوە و کردی بە یەک پارەی مانگانە. ئەمەش بۆ سادەکردنەوەی سیستەمەکە بوو.
٢ ــ بۆ کێیە؟
ـ ئەم هاوکارییە تەنها بۆ کەسانی بێکار نییە، بەڵکو بۆ ئەم کەسانەشە:
ـ کەسانێک کە کار دەکەن: بەڵام داهاتیان کەمە و بەشی خەرجییەکانیان ناکات.
ـ کەسانێک کە بێکارن: و بەدوای کاردا دەگەڕێن.
ـ کەسانێک کە بەهۆی نەخۆشی یان پەککەوتەییەوە ناتوانن کار بکەن.
٣ ــ چی دەگرێتەوە؟
ـ ئەو پارەیەی مانگانە وەریدەگریت، بۆ یارمەتیدانە لە دابینکردنی:
ــ خەرجییەکانی ژیانی ڕۆژانە: (وەک خواردن، جلوبەرگ، و پارەی کارەبا و غاز).
ــ کرێی خانووبەرە: (ئەگەر کرێچی بیت).
ــ خەرجیی پەروەردەکردنی منداڵ: (ئەگەر منداڵت هەبێت).
کەواتە، “یوونیڤێرساڵ کرێدیت” سیستەمێکی نوێی چاودێریی کۆمەڵایەتییە لە بەریتانیا کە یارمەتییە داراییەکان لە یەک پاکێجدا کۆدەکاتەوە و مانگانە پێشکەشی ئەو کەسانەی دەکات کە پێویستیان پێیەتی، جا چ بێکار بن یان خاوەن داهاتی کەم.
